Ptolemeu i Aleksandrisë, astronomi i famshëm grek dhe gjeograf (2 c. AD), në listat me emrat e fiseve ilire të lirë përmend në mesin e tyre fisin "Albanoi" (Arbërs sipas disa burimeve të tjera), që jetonin në zonën malore midis Durrësit dhe Dibrës (Alb. Dibra), duke iu referuar qytetit të tyre si Albanopolis. Ka teori filologjike duke supozuar se emri i "Albanoi", ose "Arbanitai", do të thotë "njerëz të veshur me të bardha", nga ALBUS Latine. Në një anë të kodrës pranë fshatit Zgërdhesh (Kruje) janë rrënojat e qytetit antik "Albanopolis", kryeqyteti i fisit ilir të "Albanëve", e cila lulëzoi nga fundi i shekullit të 3. Emri i tij është përmendur për herë të parë nga Ptolemeu në shekullin e 2 pas Krishtit. Ai është nga fisi ilir "Alban" e më vonë vendi filloi të quhet "Albania" dhe populli "shqiptarë". Ptolemeu përmend, për herë të parë, Albanoi në mesin e fiseve ilire dhe Albanópolisin e tyre. Në shekullin e 7 të pushtimit të Shqipërisë nga sllavët iu dha fund romanizimit të shqiptarëve në malet në veri që jetuan një jetë pastorale për gjysmën e mijëvjeçarit.
Albanoi pra përmendet për herë të parë në burime me shkrim që janë ruajtur në një punë të Ptolemeut që daton ne vitin 150 pas Krishtit. "Albanopoli i Albanoi" shfaqet në një hartë të Ptolemeut, si një vend i vendosur në atë që është tani qendra e veriut të Shqipërisë. Albanoi janë quajtur edhe në një mbishkrim familjar të një varri të periudhës romake në Shkup, e cila është identifikuar me Zgërdheshin, fshat në një kodër pranë Krujës në veri të Shqipërisë. Në shekujt e 12 në 13, shkrimtarë Bizantinë përdornin fjalën Arbanon (greqisht: Άρβανον) për një Principatë në rajonin e Krujës.
…………………………………….
Croia (shprehimisht Kroi, shqip "ujë pranvere") qëndron në vendin e Eribcna, një qytet që përmendet nga Ptolemeu (III, XIII, 13, 41). Georgius Acropolites (lxix) e përmend atë si një kështjellë në 1251. Një dekret i senatit venecian ia dha në 1343 Marco Barbarigos dhe gruas së tij. Në 1395 ajo u mbajt nga Kastriotët (Mas-Latrie, Tresor de chronologie, 1773), aty ishte vendlindja e luanit të Shqipërisë, heroit kombëtar, Gjergj Kastriot Skënderbeu (v. 17 janar 1468).
HOPF, Chroniques gréco-romanes; DEGRAND, Souvenirs de la Haute-Albanie (Paris
…………………………………..
Fushë Kruja rreth vitit 1930 kishte vetëm 3-4 shtëpi dhe njihej me emrin e lumit Zezë, që kalon aty pranë. Brenda disa dhjetëvjeçarësh ajo u kthye në qendrën më të madhe të tranzitit urban drejt veriut të vendit. Bashkia e Fushë Krujës ka një sipërfaqe prej 123 ha. Në qendrën urbane të Fushë Krujës, me territor prej 75 ha, jetojnë rreth 13 mijë banorë, dhe po aq të tjerë jetojnë në fshatrat Armeras, Larushk, Hasan, Halil, Zall e Luz.
……………………………………
Vendlindja e babait tim, fshati Zalla, afër Krujës (Zale, Croarum-në latinisht), përmendet për herë të parë në një dekret privilegjesh nga mbreti Alfonso V i Aragonit dhe Napolit (1416-1458), dhënë qytetit të Krujës në 19 prill 1457, me prova të rëndësishme të privilegjeve të vjetra të Serbisë për këtë vend, në malet e Shqipërisë së Veriut. Mbreti Alfonso V konfirmon privilegjet e Krujës dhënë më 1343 nga mbreti Stefan Dushan (1308-1355) dhe perandori Andronik II, duke përmendur dekretet e lashtë të Perandorit Manuel Komneni, Gjon Duka Vatatzes, Theodor Laskaris II dhe Mëhill Paleologos.
(lat) PRO UNIVERSITATE OPPIDI CROARUM
Nos Alfonsus etc. consuevimus pro nostro more nedum iis, qui sua sponte libentique animo nostro sub imperio se posuere, sed et iis etiam, quos arduis horrendisque bellis domitos nostra virtute subiugavimus et antiquas gratias ac privilegia confirmare et nostris etiam nobis (novis?) eos donare. Et quoniam ad nostram maiestatem a clero, comunitate et hominibus oppidi Croarum oratores advenere nos piis vocibus miserandoque humilitatis deprecantes, ut eis, quum nostri subditi sint et nostro imperio, ut ante dictum est, non inviti, sed libentes ferventique animo dediti, privilegia quedam libertates ab antiquis imperatoribus eisdem sucesive refirmatis eisdem confirmare et de novo concedere dignaremur. Quorum quidem tenores privilegiorum e greco in latinum conversi tales habentur.
Quoniam reverendus episcopus Croensis et venerabilis clerus eiusdem sancte ecclesie et nobiles oppidi eiusdem Croarum retulerunt ad nos de Omnibus juribus et privilegiis predicti oppidi tarn intra quam extra habitis, videlicet de vineis, terris. possesionibus, olivetis, piscinis, hibernis, ceteris Omnibus juribus, que ad hoc usque tempus habent ac possident, atque in primis de hiberno vocato Selmazo cum eius vinario, de hiberno Contelo, de hiberno Bezo, de hiberno Castrato, de hiberno Pallaso, de hiberno Santa Euphomia cum eius terris, de hiberno Zale cum eius terris et fönte, de hiberno Phentopleto cum eius terris, de hiberno Bellice cum eius terris, de hiberno Santo Blasio cum eius terris, de hiberno Hereno cum eius terris, de hiberno Metro cum eius terris, de hiberno Hostrati cum eius terris, de hiberno Colli cum eius terris, de hiberno Pherza cum eius terris, de hiberno Beroa cum eius terris, de hiberno Montemagno Cromi cum eius terris usque ad propinqunm Nobalum et Cudinum, de hiberno Calamascuti cum eius terris et vineis et olivetis, de hiberno Cercoleso cum eius terris acque arboribus fructil'eris et non fructiferis, que omnia jura possident ab antiquo et maiorum suorum patrimonio habent et privilegiis mandatisque felicis memorie imperatoris Manuelis Magni Comini et superiorum atque etiam felicis memorie Lascarii, avi nostri et patris nostri et nostris ; hac de causa robore et facultate presentis huius privilegii nostri concedimus et largimur omnibus predicti oppidi Croarum tarn suporioribus, quam inferioribus, ut hec omnia possidiant libere et sine ulla molestia et perturbatione fruantur iis per omnia tempora, quemadmodum in suis piivilegiis ac reliquis juribus continetur. Et non prcfeeto, non capitano. non castellano penitus liceat exigere ab iis aliquid vel pene vel angarie vel colecluri vel vectigalis, hoc est gabelle, vel alicuius solutionis, sed omnino liberos et inmunes apud omnes serventur et habeantur. Preterea volumus, ut nullam ipsam gabellam exsolvere debeant, ubicumque reperiantur, sive Durachii sive alibi, sed sint omnino liberi et inmunes, quemadmodum in suis privilegiis continetur et presens hoc nostrum Privilegium precipit. Similiter volumus etiam, ut in portis eiusdem predicti oppidi nihil ab his ipsis hominibus exigatur, vel lignorum vel alicuius angarie, sed ea quoque in parte sint et habeantur liberi et inmunes ab omni vectigali et quavis alia solutione, sive ingredi sive egredi velint. Nee ab officialibus de facto debeant retineri, sed quecumque culpa eorum et causa sit, facto judicio et examine puniantur. Presentia igitur huius privilegii nostri nemo audeat injuriam aut molestiam aut impedimentum hiis inferre in hiis omnibus, que presens hoc nostrum Privilegium declarat et continet. Nam securitatis, inmunitatis tuteleque gratia nostrum hoc Privilegium concessum iis datumque est mense junio, indictionis XI, anro ab initio mundi septies 'sie) millesimo octingentesimo quincuagesimo primo.
Stephanus fidelis in Christo crales Bugarorum-j
Quoniam constat habitatores oppidi Croarum habere jura antiqua et snper hiis juribus privilegia felicis memorie imperatoris Joanis Ducis et Teodori Lascari eius filii acque etiam Privilegium et mandatum Serenissimi imperatoris nostri patris, ut suis bonis tarn intra quam extra predictum oppiduui: habitis vel habendis fruantur libere et sine ullo impedimento, sine ulla molestia sua possideant ombia et tractent, supplicant vero, ut super his ipsis etiam a nobis Privilegium consequantur, nos supplicationem et petitionem eorum probantes presens hoc Privilegium iis concedimus et largimur, quo privilegio jubemus, mandamus acque precipimus, ut quemadmodum in antiquis eorum juribus et in privilegiis super his juribus habitis predictorum imperatnrum Joanis Ducis et eius filii Theodori Lascari et nostii patris continetur, sie sua possideant omnia, sive intra sive extra predictum oppidum habean- I tur, verbi gratia domos, vineas, segetes, plana, hibcrna et eorum colonos sive' agricolas, item oliveta, pisccina et omne, quicquid ex antiquo in hoc usque t'-mpus possideant, hec omnia habeant rata et firma sine ulla molestia, sine ullo detrimento aut impedimento, et fruantur iis omnibus libere et tranquille, nee in hiis ipsis possideudis potiendisquc aliquid vi fiut iniuria a vicinis vel baronibus vel quibusvis aliis infestentur. Volumiis enim, ut non prefecto eius proviacie, non publico procuratori, non capitano predicti oppidi, non custodibus, non castellano loci eiusdem, non alicui penitus liceat capere quicquid ex rebus aut possesionibus eorum predictis vel aliquid iis inferre iniurie aut molestie et impedimenti, sed omnes servare debeant eos liberos et omni perturbatione, omni infestatione iiimunes circa suas predictas possesiones et possesionum colonos aut agricolas. Robore enim et facultate preseutis huius nostri privilegii servari omnino debent etiam imposterum omne tempus habitatoribus predicti oppidi Croarum inmunitas acque securitas atque omnis publice infestationis exactionisque libertas circa predictas eorum possesiones, quam ex antiquo in hoc usque tempus assequebantur, iuxta argumenta privilegiorum et mandatorum, que iis esse concessa ab imperatoribus diximus. Et quoniam idem Croite retulenmt ad nos preterea sese preter inmunitatem et libertatem, qua fruuntur ex privilegiis et mandatis, liberos acque inmunes servatos semper fuisse etiam a vectigalibus, hoc est gabellis Durachii oppidi pro mercibus, quas ipsi vel portarent ad id oppidum vel inde exportarent et pro ea ipsa in?imnitate et libertate vectigalium Privilegium quoque nostrum obtinuerunt, itemque suplicarunt, ut etiam ab ea predicta solutione vectigalium sint imposterum quoque liberi, inmunes et omni molestia, omni impedimento absoluti, nos haue etiam eorum suplicationem petitionemque probantes j überaus et precipimus homines eosdem Croitas servari baberique etiam imposterum omne tempus liberos et inmunes a solutione vectigalis, id est gabeile Durachii oppidi pro mercibus, quas ipsi vel portent in illud oppidum vel inde exportent. quemadmodum in eo, quod iis concessimus, privilegio continetur, ita ut ad nuUam solutionem vocari trahique debeant, nihil ab iis exigi aut peti pro eorum quibusvis mercibus liceat. Nam libertatum munitarum securitatis, tutele tranquillitatisque gratia presens hoc nostrum Privilegium sigillo pendenti aureo iis predictis habitatoribus oppidi Croarum concessimus largitique sumus mense octobris, indictionis II.
Andronicus fidelis in Christo Imperator Paleologus.
His itaque attentis et nostro animo repetitis episcopo, clero et communitati et hominibus Croarum oppidi antedicti tenore presentis uostri privilegii concedimus et quam liberaliter assentimus volumusque et jubemus, quod ex nunc in antea teneant, habeant et assequantur libere et sine contradictione aliqua omnia et singula privilegia, gratias, libertates et inmunitates et exemptioues, que in preinsertis privilegiis continentur, quas et unam quamque ipsarum eisdem episcopo, clero, comunitati et hominibus dicti oppidi Croarum confirmamus et de novo utique concedimus, mandantes propterea quibuscumque in partibus Albanie nostre viceregibus, guberuatoribus, comisariis et aliis officialibus nostris, presentibus et futuris, et presertim prefecto, capitano, castellano et custodibus dicti oppidi Croarum ipsas (?; huiusmodi nostram confirmationem, novam concessionem et gratiam ac omnia et singula in preinsertis privilegiis contenta episcopo, clero, comunitati et hominibus oppidi Croarum antedicti teneant firmiter et observent tenerique et observari faciantcumulatira, et in diminutis non contrafaciant ratione aliqua sive causa. In quorum testimonium presens Privilegium exemptionis fieri jussimus nostre bulla aurea pendente ujunitum. Datum in Castello Novo civitatis nostre Neapolis die XVIIII aprilis, anno a nativitate Domini MCCCCLVII, regni huius Sicilie citra Farum anno vigesimo tertio, aliorum verum regnorum nostrorum XXXXII.
Eex Alfonsus. Yo he leido la presente e plaze me, que asi se faga.
Dominus Rex mandavit mihi Arnaldo Fonolleda.
- ◄Archivio general de la Coróna de Aragon,
Barcelona
Në dobi të komunitetit të qytetit të Krujës
Na Alfonsi etj. kemi pasë zakon si mbas adetit t'onë me perforcue nderët e privilegjet edhe me u falë tjera të reja (privilegje e nderë) prej anës s'onë jo vetëm atyne qi vullndetisht e me gjithë zemer i u shtruen sundimit t'onë, por edhe atyne qi na i vum nen zgjedhë t'onë me lufta të vshtirshme e të mndershme. Te Madhnija e jonë erdhen parlamentarë të klerit, të komunitetit e të krenvet të gjytetit të Krujës, tue na u lutë me fjalë të pervujta, qi na të denjohemi me konfermue privilegjet e lirít e dhanuna prej perandorvet të vjetër e me i iu falë tjera të reja atyne qi, si u tha sypri, jo me forcë, por vullndetisht e me gjithë zemër janë nenshtetas t'onë nen sundim t'onë. Përmbajtja e ktyne privilegjeve, prej greqishtje sjellë latinisht asht kjo. Tue kenë se i perndritshmi ipeshkev i Krujës e i nderueshmi klér i të së njajtës shejte kishë e bujarët (të parët, krenët) e të njajtit gjytet të Krujës na njoftuen permbi të gjitha të drejtat e privilegjet qi ká gjyteti i syperpermendun si mbrenda si jashta, d.m.th. vneshta, tokë (të punueme), pronë, ullishta, ujore, kullosa dimnore e të gjitha të drejtat tjera qi deri në ket kohë kan e zotnojnë, e në mndyrë të veçantë mbi kullosen dimnore qujtun Selmazo me vneshten e sajë, kullosen dimnore Contelo, k.d.Bezo, k.d.Castrato, k.d. Pallaso, k.d. Sh'Eufemjes me tokë të saja, k.d. Zale me tokë të saja e me krue (gurrë), k.d. Phentopleto me tokë të saja, k.d.Bellice me tokë të saja, k.d. të Shna Vlashit me tokë të saja, k.d. Hereno me tokë të saja, k.d. Metro me tokë të saja, k.d. Hostrati me tokë të saja, k.d. Colli me tokë të saja, k.d. Pherza me tokë të saja, k.d. Peroa me tokë të saja, k.d. Montemagno Cromi me tokë të saja deri te Nobalum e Cudinum i aferm, k.d. Calamascuti me tokë të saja, vneshta e ullishta, k.d. Cercoleso me tokë të saja e me landë (pemë) frutore e jofrutore, të cilat të drejta të gjitha i kan të vetat që ká dit e i kan pasë edhe të parët e tyne e janë kenë perforcue me anen e privilegjevet të lëshueme prej perandorit Manuelit të Madh Komnenit i mirëpërmendun e të paraardhësvet të tij si dhe prej të ndjemit Lascarit, paraardhësit t'onë e babës s'onë, ashtu edhe prej nesh; prandej në fuqi të ktij privilegjit t'onë të tashem i lëshojmë dhe i falim të gjithve, parisë dhe vogjlisë të të naltpërmendunit gjytetit të Krujës, qi të lirë e pá kenë trazue e turbullue prej kurrkujt t'i kén të gjitha kto në pronë e t'i perdorin per gjithmonë, njashtu si permbahet nder privilegjet e tyne e nder të tjerat të drejta. E nuk ka me qenë e lejueshme n'kurrnjifarë mëndyrë, as për prefektin, as për kapitanin, as për kshtjellarin, me kërkue gjâsend prej tyne në formën e dënimit, angarisë, tagërmbledhjes o takse apo ndonji pagesë tjetër, por ata duhet të mbesin e t'a trajtojnë veten krejtsisht të lirë e të padetyrime para gjithkujt. Per ma teper duem qi ata mos të jén të detyruem me pague kurrnji taksë, kudo (qi) të ndodhen, si në Durrës si dhe tjeterkund, por do të jén të lirë e imun, njashtu si permbahet nder privilegje të tyne e si urdhnon ky privilegji i tashem i yni. Gjithashtu duem edhe qi në skelë të gjytetit të permendun (sypri) mos t'y lypet kurrgja ktyne njerzve, as dru as tjera angarí, porse edhe ata të jén të lir e imun prej çdo takse doganore e prej çdo tjetër pagese, si po deshten me hi si edhe me dalë (merret vesht prej skeles). (Përkthim në shqip i dekretit, nga At Paolin Margjokaj)
Në forcë të ktij privilegjit t'onë mos të guzojë kurrkush me i ba dhunë apor me trazue ase me qitë pengime t'interesuemvet nder të gjitha ato sende qi permban ky privilegji i jonë i tanishem. Perse janë kenë sigurimi, imuniteti e mproja shkaku qi na ka shty t'a lëshojmë e t'a japim ket privilegj në mojin e qershorit, t'indikcjonit XI, në vjetë prej krijimit të botës 7851.
Stefani, besnik në Krishtin, krajl i Bulgarvet.
Mbasi dihet se banuesat e gjytetit të Krujës kanë pasë të drejta të moçme e per të pasë kto të drejta patën nxjerrë privilegje prej perandorit Gjon Dukës dritëpastë e prej Teodor Lascari djalit të tij, si edhe privilegjin e dekretin e të shkëlqyeshmit perandor bâbës s'onë, qi munden me përdorë lirisht e pa kurrnji pengesë të gjitha të mirat qi kan a qi munden me shti në dorë mâ vonë, si mbrenda si jashta gjytetit të syprithanun, qi të munden të gjitha kto, jo vetëm me i pasë të vetat pa kurrnji trazim, por edhe me i administrue lypin me pasë edhe prej nesh nji privelegj, e na tue e pranue ket kerkesë e ket lypje, lëshojm e apim ket privilegjin e tashem, me të cillin privilegj na urdhnojm, caktojm e porosisim, qi, sikurse përmbahet ndër të drejtat e vjetra e nder privilegjet e dhanuna, per të pasë kto të drejta, prej perandorvet të syprithanun, Gjon Dukës e djalit të tij Theodor Laskaris e babës s'onë, ata të kén në prone të gjitha sendet, si po u gjetën kto mbrenda aporse jashta gjytetit të sypripermendun, si p.sh.shpija, vneshta, ara, fusha, kullosë dimnore me bujqët e tyne, kshtu edhe ullishta, piscine e gjithshka ata të kén pasë të veten që prej kohësh së vjetra, të gjitha kto t'i kén të vetat te perforcueme e të caktueme e pa kurnji trazim, pá kurrnji dam e pá kurrnji pengesë, e të munden me i perdorë kto lirisht e qetsisht, gjithashtu edhe qi në kto gjana qi kan në dorë mos të damtohen a me forcë ase me dhunë prej t'afermvet apor prej baronavet ase prej tjervet kushdo kjoshin. Perse na duem qi në kurrnji mndyrë mos t'i lejohet as prefektit t'asaj provinçe as prokuratorit të përgjithshëm as kapitanit të gjytetit të syprithanun as rojtarvet as zott të kshtjellit të të njajtit vend as kurrkuj tjetër me hjekë ndoj send prej ktyne gjanave a pronave të tyne të syprithanuna, ase me shkaktue ndoj dhunë a trazim a pengesë, por të gjith e kan me detyrë me i rujtë kta (pronarët) të lirë e imun prej çdo turbullimi e çdo damit per shka i përket pronavet të syprithana e e bujqvet të tyne. (Pse) në forcë të ktij privilegjit t'onë të tanishem do t'u garantohet me doemos edhe per në kohën e ardhshme banuesavet të gjytetit të syprithanun të Krujës imuniteti e sugurija edhe lirija persá u përket pronavet të tyne të naltpermenduna prej çdo trazimi nga ana e auktoritetit publik si dhe prej çdo mbledhje taksash të cilen lirí e paten fitue që prej kohës së moçme e deri më sot, si mbas permbajtjes të privilegjëve e të dekreteve qi thám se kjen dhanë prej perandorvet. Tue kenë edhe se të njajtët Kruetanë na diftuene se, përveç imunitetit e lirís qi gzojnë (kan) në bazë të privilegjevet e të dekretevet, janë kenë gjithmonë të lirë e imun edhe prej gjymrykut të gjytetit të Durrsit si per gjana qi importojn në ket gjytet si për gjana qi eksportojn, e per ket imunitet e lirí nga kto taksa doganore paten xjerrë nji privilegj t'onin, e per ma teper paten lypë, qi edhe në kohe t'ardhshme të jén të lirë, imun e të libruem prej çdo trazimi e çdo pengeset, na tue e pranue lypen e kerkesen e tyne, urdhnojm e caktojm qi të njajtit njerz (burra) kruetanë të jén edhe në kohë t'ardhshme të liruem e imun prej pageset të ksaj takse doganore të gjytetit të Durrësit per gjana, qi ata importojnë në ket gjytet apor qi eksportojnë prej ktij gjyteti, si permbahet në privilegjin qi na u patem dhanë atyne, në mndyrë qi të mos të guzojë kush me lypë prej tyne kurrnji taksë për kurrnji mall të tyne. Perse asht sugurimi i lirivet të konfermueme, mprojtja e qetsija motivi qi na shtyn t'u lshojm e t'u apim banuesavet të gjytetit të Krujës ket privilegj të tashem t'onin të forcuem me vulën e artë në mujin e tetorit, t'indiksjonit II.
Andronik Paleologu, besnik në Krishtin, peranduer.
Tue pasë para sysh shka na kje lypë shpesh herë, në forcë të ktij privilegji t'onë të tashem i lejojm klerit e komunitetit e burravet (krenvet) të gjytetit të syprithanun të Krujës e në mirsí t'onen pelqejm, duem e urdhnojm, qi tash e ma vonë të mbajmë, të kén të vetat e të fitojnë lirisht e pa kurrnji kundershtim të gjitha privilegjet e setcilin nder ta, nderët, lirít, imunitetet e përjashtimet qi permbahen nder privilegje të numrueme perpara, të cilat (privilegje), të gjitha e setcilin nder to, na i perforcojme e persrí i a apim ipeshkvit, klerit, komunitetit e burravet të gjytetit të naltpermendun të Krujës, tue porositë prandej të gjith vice-mbretent, sundimtarët, komisarët e tjerë zyrtarë t'onë të tashem e t'ardhshem nder të gjitha anët e Shqypnís s'onë, e në mndyrë të posaqme (tue porositë) prefektin, kapitanin, kastellanin e rojtarët e të syprithanunit gjytet të Krujës qi gjithshka na perforcuem ase rishtas concedum (dhám), të gjitha nderët e të gjitha gjanat e setcilen nder ato qi permbahen nder privilegje të numrueme sypri të dhanun ipeshkvit, klerit, komunitetit e burravet të gjytetit të syprithanun të Krujës, të ndiqen me doemos edhe të kujdesen qi edhe tjerët të gjithë t'i ndjekin e t'i ruejn si pergjithsisht si edhe veçanerisht e mos të guzojn me ba kundershtime në kurrnji mndyrë as për kurrnji arsye.
Në dëshmí të tyne, ket privilegjin e tashem të lirimit (paprekshmenís) urdhnuem me e krye dhe e vulisem me vulën t'onë t'artë. Dhanë në Castelo Novo të gjytetit t'onë të Napullit me 19 príll të vjetës prej së lemes së Krishtit 1457, të sundimit t'onë pertej Fnerit vj.23, të vjetve tjera të sundimit t'onë 42.
Alfonsi regj.
Zoti regj m'urdhnoi mue....
- ◄Archiv für slavische Philologie, Volume 21, Weidmann, 1899
- ◄Acta et diplomata res Albaniae mediae aetatis illustrantia, Milan Sufflay,
Vienna - ◄Illyrisch-albanische Forschungen, Volume 1, Konstantin Jireček, Milan Šufflay, Theodor Anton Ippen, Ernst C. Sedlmayr, Josef Ivanic̆, Imre Karácson, Karl Thopia, Béla Péch, Duncker & Humblot, 1916
- ◄Grćke povelje srpskih vladara, Aleksandar Vasiljevič Solovjev, Vladimir A. Mošin, Srpska kraljevska akademija, 1936
- ◄Studime gjuhësore: Gjon Buzuku dhe gjuha e tij, Eqrem Çabej, 1977
…mbahen ne Kadastren e Shkodres te viteve 1416-1417. Prej ketyre burimeve le te permendim keto emra visesh edhe personash: Kruja (oppidum Croarum, Kroa 879, „Krue"), Bes 1241 (besa), Blinishti 1279 („pyll blish"), ala Balta de Avallona 1335, qusta balta e il lago di Scutari (Presbyter Docleas balte), Zale 1343 (zall) ...
- ◄Studime filologjike, Volumi 36, nga Akademia e Shkencave e RPSSH, Instituti i Gjuhësisë dhe i Letërsisë, 1982, faqe 155
Ne vitin 1343 ne nje dokument ku Stefan Dushani konfirmon pronat e familjeve të qytetit të Krujës, përmendet edhe Zale që identifikohet me toponimin e sotëm Zall (ne veri-perendim te qytetit)
- ◄Historia e Popullit Shqiptar, Akademia Shqipëtare e Shkencave, 2002
6. Qytetet e Shqiperisë
Zhvillimi urbanistik dhe popullsia
...Zakonisht qytetet kishin nën jurisdiksionin e tyre edhe një territor pak a shumë të shtrirë, që përfshinte fshatra, toka buke, vreshta, ullishte, pyje, kullota si dhe kripore apo peshkore... Në vitin 1343 rreth 17 fshatra përreth Krujës, mes të cilëve Zalli, Shën Vlashi, Vilëza, Çerkeza, Kallmeti, ishin pronë e banorëve të qytetit dhe figuronin si pjesë e territorit të tij...
- ◄Vëzhgime Iliro-Shqiptare, Ludwig von Thallóczy, Konstandin Jireèek, Milan von Ufflay, Theodor Ippen, E.C. Sedlmayr, Josef Ivaniè-it, Emmerich von ácson, Béla Pech, Karl Thopia. Perkthyer nga Mustafa Merlika, 2004
………………………………….
Në një dekret lëshuar nga autoritetet lokale në rrethin e Krujës në Shqipërinë perëndimore, lexojmë: "Nëse diçka ndodh në të ardhmen ose në qoftë se një ushtar i vetëm serb do të vritet në qytet, në një fshat ose në afërsi, qyteti do të rrafshohet për tokë dhe të gjithë meshkujt mbi moshën pesëmbëdhjetë vjeç do të çahen me bajoneta"
Dekreti u firmos: Krujë, 5 janar 1913.
Komandues oficer: A. Petroviç, Kapiten, klasi i parë.
Në një raport të publikuar më 19 shkurt 1913 nga ana e Volksblatt Deutsches, ne lexojmë: ... Një shqiptar nga fshati Zalla, në perëndim të Krujës, qëlloi një serb që kishte thyer shtëpinë e tij dhe kishte sulmuar gruan e tij, dhe u largua me shpejtësi. Kur serbët më pas mbërritën në skenën e krimit dhe nuk e gjetën fajtorin, dhe është vërtetë e trishtuar, ata masakruan të gjithë banorët, më shumë se njëqind persona përfshirë gra dhe fëmijë, dhe i vunë zjarrin fshatit.
(ger) In einem Bericht des Deutschen Volksblatt vom 19. Februar 1913 heißt es:…Ein Albanese im Dorfe Zala nördlich von Kruja hatte einen Serben, der in seiner Hütte eingedrungen war und sich an seiner Frau vergriff, erschossen und floh. Als später die Serben an den Tatort kamen und den Täter nicht mehr vorfanden, wurden - es ist dies leider traurige Wahrheit - sämtliche Bewohner, über 100 Personen, einschließlich Weiber und Kinder, hingemordet und das Dorf angezündet."
◄Albania
……………………………………….
- Historiku i Fisit Zalla, nga Adem Zalla
Zall – i, ë, a, aj
Gur i vogël dhe i lëmuar që gjëndet në lumë, buzë detit ose liqenit.
Fjalori i Gjuhës Shqipe
